Piotr Forecki

Polskie uniwersytety w dwudziestoleciu międzywojennym stały się główną areną walki, którą obóz narodowy wypowiedział Żydom. Były miejscem testowania używanych w niej haseł, metod i kształtowania dla nich poparcia wśród młodzieży. Celem tej walki nie było wyłącznie ograniczenie liczby studentów żydowskich, ich wyeliminowanie z różnych organizacji studenckich, odseparowanie od reszty, a ostatecznie całkowite usunięcie poza mury akademii. Batalia ta stanowiła fragment zdecydowanie dalej idącego projektu, który najogólniej streszczał neologizm „odżydzenie”. To między innymi przy jego użyciu domagano się usunięcia Żydów z życia akademickiego, towarzyskiego, gospodarki, polityki, kultury, a docelowo z terytorium Polski. Kluczowym celem artykułu jest przedstawienie zarysu przeszłości studentów Uniwersytetu Poznańskiego, którzy w latach 1919-1939 dopuszczali się różnych działań o charakterze antysemickim nie tylko wobec kolegów i koleżanek w murach uczelni. Antysemityzm krzewili również w przestrzeni publicznej międzywojennego Poznania, a walkę z Żydami prowadzili i wspomagali także w innych miastach. Posługiwali się przede wszystkim przemocą werbalną, ale niekiedy i fizyczną, posiadali własne rozbudowane struktury organizacyjne, wydawali prasę i kolportowali liczne druki ulotne, byli wspierani przez część kadry uniwersyteckiej i duchownych. W służbie antysemityzmu poznańscy studenci podejmowali własne inicjatywy, jak również reagowali na wydarzenia, które miały miejsce w innych ośrodkach akademickich, współtworząc regionalną reprezentację tego rasistowskiego zrywu młodych przeciwko Żydom. O ile jednak w powstałej dotychczas literaturze na temat tzw. „antysemityzmu uniwersyteckiego” można znaleźć wiele publikacji dotyczących studentów z innych ośrodków uniwersyteckich w Polsce, to tym z Uniwersytetu Poznańskiego nie poświęcono szczególnej uwagi. Niniejszy artykuł stanowi więc próbę uzupełnienia tej istniejącej luki. Składa się z trzech części wyodrębnionych tematycznie, lecz w każdej z nich istotna jest również chronologia, której zachowanie pozwala zaobserwować dynamikę opisywanych zdarzeń, a zwłaszcza postępującą radykalizację poznańskich studentów narodowców. W pierwszej części artykułu charakterystyce zostały poddane te spośród studenckich stowarzyszeń funkcjonujących na Uniwersytecie Poznańskim, które uznać można za programowo antysemickie. Ten bowiem wynikał z przyjmowanych przez nie deklaracji i uchwał, tudzież innych dokumentów określających ich oblicze ideowe. Kolejna część tekstu poświęcona została różnym formom przemocy antysemickiej z udziałem poznańskich studentów, do której dochodziło w murach uczelni. Rozważania końcowe traktują natomiast o ich antyżydowskiej działalności poza przestrzenią akademii – na terenie Poznania, w regionie oraz w innych miastach Polski. W pracy nad artykułem wykorzystane zostały liczne monografie i artykuły naukowe. Wśród nich szczególnie pomocne okazały się wyniki badań przeprowadzonych przez Natalię Aleksiun, Andrzeja Bucholza, Antoniego Czubińskiego, Agnieszkę Graboń, Sabinę Haszyńską, Lucynę Kulińską, Kamila Kijka, Jacka Misztala, Andrzeja Pilcha, Szymona Rudnickiego i Patryka Tomaszewskiego. Przede wszystkim jednak artykuł został oparty na zróżnicowanych dokumentach źródłowych dostępnych w Archiwum UAM, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej oraz Archiwum Państwowym w Poznaniu. Niezwykle użyteczna była również kwerenda ówczesnej prasy lokalnej i czasopism wydawanych przez studentów narodowców. To właśnie oni, co wynika z prezentowanych w artykule badań, wystąpili przeciwko Żydom realnym, wyimaginowanym oraz wszystkiemu, co uznali za żydowskie. Stanowili sprawczą grupę nacisku wobec władz Uniwersytetu Poznańskiego. Destabilizowali życie akademickie, a przemoc z uniwersytetu przenosili do miasta.