Anna Wolff-Powęska

Głównym problemem badawczym jest rekonstrukcja postawy akademików i studentów w krajach wyłonionych po zakończeniu I wojny światowej w wyniku rozpadu imperiów Habsburgów i Hohenzollernów, wobec studentów i wykładowców pochodzenia żydowskiego w okresie do wybuchu II wojny światowej. Dotyczy Czechosłowacji, Węgier, Rumunii i Austrii. 

Celem tekstu jest analiza porównawcza sytuacji Żydów na uczelniach wyżej wymienionych państw, z uwzględnieniem głównych czynników kształtujących antysemicką postawę, a więc klimatu ideowo-politycznego oraz uwarunkowań historyczno-kulturowych w Europie środkowej oraz ich konsekwencji. Sproblematyzowane zostały więc m. in. takie zagadnienia, jak sytuacja demograficzna nowo wyłonionych w wyniku I wojny państw, stosunki ludnościowe po zmianie granic, ich wpływ na sytuację żydowskich studentów na uniwersytetach, charakter wystąpień antysemickich, postawa władz państwa i poszczególnych uniwersytetów, rola ugrupowań nacjonalistycznych i faszystowskich w stosowaniu przemocy słownej i fizycznej. 

Wszędzie na los żydowskich studentów miały wpływ podobne czynniki, jak m. in. fakt, iż społeczności żydowskie były beneficjentami nowoczesności, oświeceniowych idei i emancypacji. Swą przedsiębiorczością, entuzjazmem dla nauki budziły zazdrość otoczenia. Ich nowa pozycja, osiągnięcia naukowe i gospodarcze kontrastowały tym bardziej ze światem ubóstwa wielkomiejskiego. Szczególnie w krajach katolickich, gdzie według wszelkich wyobrażeń świat żydowski, który dawno powinien być skazany na nicość, trwał i rozwijał się, nie godzono się z nową sytuacją. 

Czynnikiem wspierającym wrogość wobec mniejszości etnicznych i religijnych na przełomie XIX i XX w. były masowe emigracje Żydów z obszarów największej dyskryminacji. Kraje, które jak Węgry utraciły w wyniku ustaleń w Trianon znaczną część swego terytorium, dążyły do odreagowania poczucia upokorzenia. Jako pierwsze wprowadziły w życie numerus clausus dla żydowskich studentów. Na eskalację wrogości wobec studentów żydowskich przemożny wpływ miał rozwój nacjonalistycznych i radykalno-prawicowych ruchów oraz faszyzacji. Państwa, które po wiekach odzyskały niepodległość, z gorliwością neofity dążyły do homogenizacji narodowej. Wszędzie, poza Czechosłowacją, młodzież akademicka stanowiła awangardę antysemickiej propagandy i przemocy.