Rafał Witkowski
Artykuł przedstawia zarys funkcjonowania gminy żydowskiej w Poznaniu w okresie międzywojennym na tle działalności innych gmin w Wielkopolsce oraz innych regionach II Rzeczypospolitej.
Podstawowym elementem, odróżniającym poznańską gminę żydowską na terenie dawnego zaboru pruskiego, a zatem w Wielkim Księstwie Poznańskim (Provinz Posen), była mała liczebność wspólnot żydowskich w porównaniu z innymi miastami ziem polskich. Odpływ ludności żydowskiej z tych terenów był obserwowalny od połowy XIX wieku, a szczególnie nasilił się w latach 1918-1921, po włączeniu dużej części Wielkopolski i Pomorza w skład nowego państwa polskiego. Liczba ludności żydowskiej w Poznaniu zmniejszała się do końca lat dwudziestych, po czym zaczęła nieznacznie rosnąć. Nigdy jednak, w okresie międzywojennym, nie przekroczyła odsetka 2 %.
Życie gminy żydowskiej w międzywojennym Poznaniu regulowane było przez akty prawne odziedziczone po państwie pruskim. Dopiero w końcu lat dwudziestych wprowadzono nowe regulacje prawne, podporządkowujące funkcjonowanie gminy władzom państwowym. Niezależnie jednak od sytuacji prawnej, na czele gminy żydowskiej w Poznaniu stał Martin Cohn, wybierany na tę funkcję w kolejnych elekcjach. Do podstawowych funkcji gminy należało organizowanie życia religijnego i życia społecznego członków. To pierwsze organizowane było wokół trzech synagog i rabina, którym początkowo był Jakob Freimann, a następnie do 1926 r. Dawid Sender. Aktywność społeczna ogniskowała się wokół różnego rodzaju towarzystw dobroczynności, dbających o starców, sieroty i chorych, a również o edukację młodych Żydów. Aktywność tych stowarzyszeń widoczna była szczególnie w końcowym okresie dwudziestolecia międzywojennego. Nieco słabiej wyglądała aktywność polityczna członków gminy, do połowy lat trzydziestych ograniczająca się właściwie do działalności organizacji syjonistycznych.
Struktura zawodowa poznańskich Żydów była stabilna i ograniczała się do działalności kupieckiej i rzemieślniczej. Część osób utrzymywała się z wynajmu lokali i mieszkań. Nieliczni członkowie społeczności zajmowali się wolnymi zawodami i przemysłem.
