Maciej Michalski

Podstawowym celem artykułu jest zbadanie liczby żydowskich studentów Uniwersytetu Poznańskiego w okresie międzywojennym w ujęciu diachronicznym i w podziale na poszczególne wydziały. Uwzględnione zostało także porównanie do liczby żydowskich studentów w innych państwowych uniwersytetach. Korpus źródeł historycznych obejmuje zarówno dane zbierane przez sam Uniwersytet Poznański, jak i te przekazywane do Głównego Urzędu Statystycznego. 

Analiza danych statystycznych pozwala wyciągnąć ogólne wnioski dotyczące zmienności liczby żydowskich studentów na Uniwersytecie Poznańskim w okresie międzywojennym. Dostrzegalne są dwa charakterystyczne trendy. Po pierwsze, udział osób „wyznania mojżeszowego” był relatywnie niski. Niezależnie od tego, czy porównujemy dane poznańskie z pozostałymi polskimi uniwersytetami, czy też traktujemy je odrębnie, w całej międzywojennej historii Uniwersytetu w Poznaniu tylko w początkowym okresie jego funkcjonowania procentowy udział żydowskich studentów przekraczał poziom 2 procent. Po drugie, udział studentów „wyznania mojżeszowego” w badanym okresie podlegał wahaniom. Od stosunkowo wysokiego poziomu w roku 1920/21, sięgającego niemal 3 procent, udział ten systematycznie malał, do najniższej wartości w roku akademickim 1925/26, kiedy na grupę blisko 3000 studiującej w Poznaniu młodzieży tylko cztery osoby zadeklarowały „wyznanie mojżeszowe”, co stanowiło nieco ponad 0,1 procenta ogólnej liczby studentów. Od tego momentu liczba żydowskich studentów w Poznaniu rosła, by osiągnąć najwyższy poziom w roku akademickim 1934/35 (według danych GUS) lub w roku 1935/36 (według danych uniwersyteckich), a następnie ponownie zaczęła maleć, aż w roku 1937/38 osiągnęła poziom 0,87 procenta ogólnej liczby studentów. W wartościach bezwzględnych liczba żydowskich studentów w roku 1925/26 wynosiła cztery osoby, w 1934/35 – 84, a w 1935/36 – 87 osób.  

Zastanawiający jest fakt stopniowego zwiększania się liczby żydowskich studentów na Uniwersytecie Poznańskim w pierwszej połowie lat trzydziestych. Był to okres, kiedy nastroje antysemickie na uczelni i w mieście osiągały niebezpieczny poziom, włącznie z zastosowaniem przemocy fizycznej. Skutki wystąpień antysemickich można jednak wyraźnie dostrzec w końcówce lat trzydziestych, kiedy odsetek żydowskich studentów się zmniejszył. Trudno jednak rozstrzygnąć, w jakim stopniu zmiana liczby żydowskich studentów na Uniwersytecie Poznańskim była związana z wystąpieniami antysemickimi, a w jakim z ogólnymi trendami migracyjnymi żydowskiej społeczności w Polsce. Niewątpliwie jednak spadek liczby żydowskich studentów od roku akademickiego 1936/37 roku, był związany z faktem, że od tego momentu – w wyniku nasilenia się tendencji antysemickich, ani jeden kandydat deklarujący wyznanie mojżeszowe nie został studentem pierwszego roku studiów na Uniwersytecie Poznańskim. W oficjalnych statystykach osób przyjętych na studia od tego roku akademickiego nie występowała już rubryka „wyznanie mojżeszowe”.